نگاهی به نمایش " پیوند خونی" به کارگردانی هوشمند هنرکار

دوبرادر ناتنی همخون از مادریکی و از پدرجدا, در فلسطین اشغالی, آنگاه که به عرصه زندگی واقعی وبه سن رشد می رسند و نیازبه برخورداری از عواید زندگی دارند, به خاطر اینکه یک برادر به مسلک پدریهودی است و دیگری به مذهب پدرش مسلمان است, باوجود کشش "پیوند خونی" و برادری بین یکدیگر, واینکه در یک سرزمین و در کنار یکدیگر زیسته و بزرگ شده اند قادرنیستند به خاطراعتقادات حاکم برجامعه حتی مطابق میل و خواست ذات و طبیعت خود و یا تابوها, و تبعیض هایی که سیاست حاکم بر جامعه تحمیل کرده برادروار در کنارهم به زندگی ادامه دهند و لاجرم از بسیاری مواهب اجتماعی محروم می مانند.

هوشمند هنرکار از نمایش "پیوند خونی" اثر اتول فوگارد اهل آفریقای جنوبی, که این شب ها در سالن خانه نمایش اداره تئاتر در حال اجراست, برداشت آزادی از محتوای فکری این اثرکرده و آنرا به تصویر کشیده است. قصه ی او درام زندگی دو برادراست که نسبت خونی با هم دارند. منتها این بار نه در آفریقای جنوبی و در دل سیاست "آپارتاید" و تبعیض نژادی که سفید ها بر سیاه های منطقه اعمال می کردند بلکه با این برداشت به سوی دیگر دنیا سفر کرده و ما را با جهانی آشنا می کند که همان سیاست جدا سازی اینبار با شکلی دیگر گون و ایضا ناروا بر انسانها اعمال و تحمیل می شود.

به راستی که اکنون نمی توان این اثر را به همان صورت موجود به اجرا درآورد زیرا موضوعیت خود را دست کم در بسیاری از نقاط جهان از دست داده است. اکنون در مهد بزرگ ترین مملکت تبعیض نژادی دنیا یعنی آمریکا, دیگر یک سیاه پوست رئیس جمهور می شود. این کارگردان و دراماتورژ(به عنوان مولف دوم) هستند که با رعایت روح اثر آنرا در جهت خواست های روز دستکاری یا به روز رسانی می کنند . آنها قادر و مجازند حتی محتوای فکری اثر را تغییر دهند و آنرا از تبعیض نژادی "آپارتاید" در آفریقای جنوبی که دست کم تاریخ فیزیکی اش در آن ملک به سررسیده است, به اختلاف مسلکی و قومی میان اسراییل و فلسطین که خود نوعی جدایی ملت ها را سبب گشته است تبدیل کنند.این اتفاقی است که در " پیوند خونی" با قرائت هنرکار افتاده است. ما با اثر اتول فوگارد ی روبرو هستیم که روح جداسازی در آن هست اما شخصیت ها فلسطینی -اسراییلی اند و ظلم جدا سازی اجباری و غیر انسانی برآنها اعمال می شود.

فارق ازهرگونه مبانی اعتقادی که کدام قشر از جامعه خوش می آید یاخیر, از منظر خوانش جدید یک اثر معروف, جستجو و آزمون خجسته ای است و مبین آنست که این کارگردان توانسته است اثری را آن طوری که اقتضای زمان و طبع مخاطب و سیاست روز طلب می کند, ازصافی ذهن خود گذرانده و آنچه که مد نظرش بوده یا اعتقاد داشته در آن بگنجاند و نتیجه خود را بگیرد و حرف خود را بزند.

به نظر نگارنده کار های غیر ایرانی که برای ایرانیان به نمایش در می آید بهتر است که رنگ و بوی ایرانی بخود بگیرد و از صافی ذهن وذوق مولف دوم رد شده و اجرا شود. "آکیرا کوروساوا" وقتی نمایش سریرخون را بر اساس نمایشنامه مکبث "ران " را بر اساس نمایشنامه " شاه لیر" اثر شکسپیر و در اعماق اثر ماکسیم گورکی را در عرصه سینما به نمایش در می آورد, او سعی نمی کند لباس دوران موصوف شکسپیر و یا روسیه را به تن بازیگران کند. ما وقتی این آثار را می بینیم به نظرمان می رسد که این اتفاق در ژاپن و برای ملت ژاپن افتاده است. مهم نیست که دوران موصوف شکسپیر چه لباس و ابزار وآلات زندگی را مصرف می کرده اند که این کارگردان عین آنها را تدارک ببیند. او روح اثر شکسپیر که جهانی و متعلق به همه مردم جهان است را این بار در کالبد مردم ژاپن دمیده است. یعنی ریشه های جهانی اتفاقات این اثربرایش مهم بود. او خود را به سوی پیشنهاد شکسپیر نبرد بلکه روح نهفته در اثر شکسپیر را به سوی خود کشیده است.

هنرکار در این اثر فوگارد همین کار را کرده است مساله "آپارتاید" جدایی بین سیاه و سفید که معضل روز زمانه فوگارد بود,که ظلمی آشکار به اکثریت سیاه پوست آفریقای جنوبی اعمال می شد و اکنون دست کم دیگر به آن صورت صریح اش وجود ندارد را به مساله ای که اکنون در گوشه و کنارجهان به شکل زشتی رخ می نماید به تصویر کشیده است. اعمال سیاست جدایی انسان ها به خاطر وجود اعتقادات مسلکی یا بر عکس .

این دوبرادر را دو بازیگر: جمشید سفری و مسعود محرابی بازی می کنند که در انعکاس واقعی اتفاقات و رویداد های صحنه ای موفق عمل می کنند.چرا که ظلمی که برآنها می رود و مهری که نسبت به هم دارند و تمایلاتی که خواست طبیعی هر انسانی است و آنها به اجبار از این امیال محرومند را با ظرافت واقع گرایانه انعکاس می دهند. تنها نکته ای که می توان به آن اشاره کرد این است که هنگامی که باصدای پایین صحبت می کنند زنگ صدا از ادای کلمات و الفاظ رنگ می بازد و آنقدر ضعیف می شود که به درستی شنیده نمی شود.صدای دستگاه خنک کننده هم مزید برعلت است.

درارائه شکل اجرای این اثر,از جمله صحنه سازی, چنانکه در کار های قبلی هنرکار, همچون پرده ها می رسند . سلام خدا حافظ و ... میل به جستجوی اشکال نو و بدیع صحنه ای را شاهدیم که به نوبه خود تلاشی مقبول و قابل اعتنا است. در این اثر بر خلاف آنچه فوگارد پیشنهاد می کند, ظاهرا هنرکار عمدا اشکالی را به وجود می آورد که ایهامی درآن موجود باشد که با رفتار رئالیستی بازیگران نسبتی نداشته باشد. مثلا دستی از حفره ای ساعتی زنگ دار را نمایان می کند زنگ ساعت را به صدا در می آورد و بازیگران نسبت به آن عکس العمل نشان می دهند. یا سیم خارداری که صحنه را از تماشاگر جدا می کند و یکی از شخصیت ها با حالتی احتیاط آمیز و ترسان , به تناوب از آن داخل و خارج می شود و یا شیشه های رنگی که از سقف آویزان است. ظاهرا این ها مظاهر اشکالی هستند که می خواهند پیامی و یا حسی بصری را منتقل کنند. ولی آز آنجا که نسبت و انطباقی با محتوا و حتی لوازم زندگی معمولی این دو برادرفقیر به طور واقعی از آنها استفاده می کنند ندارند باید گفت سازی جدا می زنند و تنها ایهامی در ذهن تماشاگر ایجاد می کنند و نمی تواند پاسخ درستی برای آن بیابد. اما برخلاف این اشیاء موسیقی از همان شروع قصه با وجود نهایت مینی مالی بودن و ایجاذ روح فضا و مکان جغرافیایی این اتفاق را انتقال می دهد.اما کمبود آن هنگام هیجاناتی همچون شادی و خشم که به بازیگران دست می دهد احساس می شود.

کاظم هژیرازاد